Shamshodbek Shuxratovich Musayev
So’lak bezlarining yallig'lanish kasalliklari klinikasi va differensial diagnostikasi
So'lak bezlarining sifilisi
So’lak bezlarining sifilitik zararlanishlari juda kam uchraydi. Shunday qilib, A. V. Klementov (1967) mahalliy adabiyotda 1927 yilda F. P. Eruximovich va М. I. Blyumkinning parotid bezining sifilisi haqidagi ma'ruzasidan keyin ushbu mavzu bo'yicha maxsus ishlar nashr etilmaganligini aniqlandi, shuning uchun bu erda faqat sifilis haqida o'tgan yillar ishiga asoslangan so’lak bezlari qisqacha ma'lumot berilgan.
Ushbu mualliflarning fikriga ko'ra, parotid so’lak bezi asosan sifilis bilan kasallangan. Submandibular va sublingual juda kamdan- kam hollarda ta'sirlanadi. Faqat kamdan-kam hollarda bir vaqtning o'zida bir nechta so’lak bezlarining shikastlanishi kuzatildi.
So’lak bezining shikastlanishi sifilisning ikkilamchi va uchinchi darajali davrlarida tavsiflanadi.
Ikkilamchi davrda, so’lak bezi shikastlanganda, u kattalashadi va qalinlashadi, og'riqli bo'ladi. Uning so'lak chiqishi kuchayadi.
Bu hodisalarning barchasi asta-sekin va keyinchalik rivojlanadi. Shu bilan birga, parotid yoki submandibular limfa tugunlari ham ko'payadi va qalinlashadi. Ba'zida abses shakllanishi kuzatiladi, ayniqsa simob preparatlari bilan davolash oxirida.
Uchinchi davrda so’lak bezlarining sifilitik zararlanishlarining ikki shakli tavsiflanadi: gummous shakl yoki gummous sialadenit va interstitsial shakl yoki interstitsial sialadenit.
Gummous sialadenitda birinchi navbatda bezning og'riqli shishishi paydo bo'ladi, so'ngra uning qalinligida bir yoki bir nechta tugunlar hosil bo'ladi, keyinchalik ular yumshaydi va tipik gumma hosil bo'lishi bilan ochiladi.
Interstitsial sifilitik sialadenit bilan bezning shishishi ko'rinishi qayd etiladi, bu juda sekin rivojlanadi. Bezning siqilishi ham sekin sodir bo'ladi. Asta-sekin u atrofdagi to'qimalarga lehimlanadi va harakatsiz bo'ladi.
Differentsial diagnostika
So’lak bezining sifilitik zararlanishlari o'ziga xos bo'lmagan sialadenit, aktinomikoz, sil va o'smalardan farqlanishi kerak.
G. A. Vasilev, V. V. Panikarovskiy va I. F. Romacheva (1972) ta'kidlaganidek, sifilitik sialadenitning nospesifik sialoadenit bilan differensial diagnostikasida, bemorlarda sifilistarixi mavjudligini ko'rsatish, ushbu kasallikning boshqa sohalarida namoyon bo'lishini aniqlash. tana (ikkilamchi sifilisda teri toshmasi, uchinchi darajali saqich va tuberkulyoz sifiliz), shuningdek, ijobiy laboratoriya ma'lumotlari.
So’lak bezlari sifilizini aktinomikoz va sil kasalligidan
Farqlash bilan bir xil xususiyatlarga asoslanadi oldingi bobda tasvirlangan edi.
So'lak bezlari tizimli kasalliklar
Mikulich kasalligi va Shegren sindromini o'z ichiga olgan so’lak bezlarining tizimli kasalliklari nisbatan kam uchraydigan kasalliklardir. Ular so’lak bezlarini mag'lub etishdan tashqari, tananing boshqa organlari va tizimlaridagi o'zgarishlar bilan tavsiflanadi. Ularning sababi hali ham aniq emas. Shegren sindromining rivojlanishida otoimmun mexanizmlar muhim rol o'ynaydi.
Mikulich kasallik klinikasi
Mikulich kasalligi so’lak va lakrimal bezlarning ko'payishi bilan namoyon bo'ladi. Bu parotid, submandibular, sublingual va kichik so’lak bezlarining (labial, bukkal, palatin, lingual) shishishiga olib keladi.
Kasallik kamdan-kam hollarda barcha bezlarning ko'payishi bilan boshlanadi. Ko'pincha bitta bez (odatda parotid) birinchi navbatda undagi limfoid to'qimalarning o'sishi tufayli shishiradi. G. A. Vasilev, V. V. Panikarovskiy, I. F. ROmacheva (1972) ta'kidlaganidek, bu davrda kasallik interstitsial parotitning dastlabki bosqichiga o'xshaydi. Kasallik asta-sekin rivojlanadi. Faqat 2-3 yildan keyin boshqa so'lak bezlari ham ulardagi limfoid to'qimalarning o'sishi tufayli ko'payadi. Shu bilan birga, kattalashgan bezlar zich, tuberous, og'riqsiz, ularning ustidagi teri rangi, o'zgarmasligi. Chunki lakrimal bezlar, yuqori ko'z qovoqlari pastga tushiriladi, bu esa palpebral yoriqlarning torayishiga olib keladi.
Kasallikning dastlabki bosqichlarida so’lak bezlari kanallaridan normal, ba'zan esa ortiqcha miqdorda shaffof so’lak aj'ralib chiqadi. Kelajakda so’lak sekretsiyasi sezilarli darajada kamayadi, keyin esa butunlay to'xtaydi. Bemorlar bir vaqtning o'zida og'iz bo'shlig'ida tobora ortib borayotgan quruqlikni qayd etadilar. Ko'z yoshlari oqimi ham to'xtaydi, buning natijasida bemorlarda quruq ko'zlar paydo bo'ladi.
DIFFERENTSIAL DIAGNOSTIKA
Mikulich kasalligi o'zining klinik kechishida ba'zi hollarda surunkali interstitsial sialadenitning klinik kurinishiga juda o'xshaydi: ikkala kasallik ham bir, ko'pincha parotid, so’lak bezining sezilmaydigan shishishi bilan boshlanadi, so'ngra ikkinchisi jarayonda ishtirok etadi. Shishgan bezlar og'riqsiz, zich, normal teri rangi bilan qoplangan. Kasallikning dastlabki davrida kanallardan normal miqdorda tiniq so’lak chiqariladi. Keyinchalik, patologik jarayonning rivojlanishi bilan, kanallardan so’lak sekretsiyasi kamayadi va og'iz bo'shlig'ining quruqligi – kserostomiya paydo bo'ladi
Mikulich kasalligining surunkali interstitsial sialadenitdan farqlari: birinchidan, Mikulich kasalligida so’lak bezlarining sekin, lekin doimiy ravishda ortib borishi kuzatiladi, bu ko'pincha parotid bezlardan boshlanadi. Surunkali interstitsial sialoadenitda bu bezlarning shishishi ulardagi "interstitsial" o'sish sifatida paydo bo'ladi; ikkinchidan, Mikulich kasalligi bilan katta va kichik barcha so’lak bezlari ko'payadi. Surunkali interstitsial sialoadenitda ko'p hollarda faqat juftlashgan simmetrik o'sish kuzatiladi (ko'pincha parotid); uchinchidan, Mikulich kasalligi bilan so’lak va lakrimal bezlarning tizimli shishishi qayd etilgan. Surunkali interstitsial sialadenitda faqat so'lak bezlari (ko'pincha parotid) shishiradi.
Shegren sindromi klinikasi
1933 yilda Shegren tomonidan tasvirlangan ushbu sindrom quyidagi alomatlarni o'z ichiga oladi: quruq ko'zlar (kseroftalmiya), quruq og'iz (kserostomiya), quruq burun va nazofarenks, oshqozon- ichak traktininq disfunktsiyasi, parotid so’lak bezlarining takroriy shishishi va poliartrit hodisalari.
Belgilangan kasallik 40 yoshdan keyin ayollarda tez-tez kuzatiladi va juda uzoq davom etadi (yillar davomida).
Uning birinchi namoyon bo'lishi lakrimal bezlarning sekretor funktsiyasining pasayishi, so'ngra so’lak bezlari, quruq ko'zlar va og'iz bo'shlig'ining paydo bo'lishida namoyon bo'ladi. Dastlab, parotid so’lak bezlarining shishishi kuzatilmaydi. Kelajakda, quruq og'iz hodisalariga qo'shimcha ravishda, ikkala parotid so’lak bezlarining shishishi paydo bo'ladi, ular vaqt o'tishi bilan kuchayadi, og'riqli bo'ladi va ularning kanallaridan yiring chiqariladi.
Kasallikning rivojlangan bosqichida tekshirilganda parotid so’lak bezlari kattalashgan ko'rinadi. Ustidagi teri normal rangga ega. Ko'z va og'iz bo'shlig'ining shilliq pardalari quruq, giperemik. Dudoqlar qizil chegarasida qobiqlar, tilda yoriqlar mavjud. So’lak bezlarini massaj qilganda, chiqarish yo'llaridan so'lak oqishi kuzatilmaydi. Ko'pincha kichik bo'g'inlar deformatsiyalangan, ularning ba'zilari ankilozlangan.
Parotid so’lak bezlarining sialogrammasi kichik kanallarning yo'q qilinishini, ularning alohida joylarda torayganligini va parenximada bo'shliqlarning mavjudligini ko'rsatadi.
Differentsial diagnostika
Shegren sindromining differentsial diagnostikasi surunkali parenximal parotit va u bilan ko'plab umumiy klinik va patomorfologik xususiyatlarga ega bo'lgan Mikulich kasalligi bilan amalga oshirilishi kerak.
Surunkali parenximal parotit bilan Shengren sindromining differentsial diagnostikasi zaruratiani aniqlash ularning klinik ko'rinishlarining sezilarli o'xshashligi bo'lib, ular parotid so’lak bezlarining asta-sekin va sekin o'sishida, ikkala patologik jarayonning uzoq davom etishida, shuningdek, bir xil sialografik ko'rinishda namoyon bo'ladi.
Shegren sindromining surunkali parenximal parotitdan farqi shundaki, Shegren sindromida kasallik quruq ko'z bilan boshlanadi (kseroftalmiya). Keyin og'iz bo'shlig'ining quruqligi (kserostomiya) qo'shiladi. Surunkali parenximal parotitda kasallikning boshlanishida so'lak bezlarining so'lak funktsiyasi buzilmaydi.
Shegren sindromida parotid so’lak bezlari, quruq ko'zlar, og'iz bo'shlig'ining kengayishi bilan bir qatorda, filamentli keratit va poliartrit hodisalari mavjud. Surunkali parenximal parotitda bunday o'zgarishlar kuzatilmaydi.
Shegren sindromini Mikulich kasalligi bilan differentsial tashxis qo'yish zaruratidan biri bo'lganligi sababli yuzaga kelgan Shegren sindromining alomati parotid so’lak bezlarining kengayishi hisoblanadi. Mikulich kasalligi ham parotid so’lak bezlarining ustun o'sishi bilan birga keladi.
Kasallikning ilg'or bosqichida ikkala jarayon ham quruq og'iz bilan birga keladi.
Shegren sindromi va Mikulich kasalligi o'rtasidagi farq shundaki, Shegren sindromining dastlabki belgisi lakrimal bezlarning, keyin esa so'lak bezlarining sekretor funktsiyasining pasayishi hisoblanadi.
Parotid bezlarining kengayishi keyinroq paydo bo'ladi. Mikulich kasalligi bilan jarayon bitta so’lak bezining, ko'pincha parotid bezining ko'payishi bilan boshlanadi. Og'iz bo'shlig'ining quruqligi keyinchalik paydo bo'ladi – kasallikning ifodalangan bosqichida.
Shegren sindromida parotid so’lak bezlarining shikastlanishidan tashqari, ko'zning shikastlanishi (filamentli keratit) va bo'g'imlarning deformatsiyasi, ba'zan esa ankilozlanishi bilan artrit kuzatiladi. Mikulich kasalligi bilan barcha so’lak va lakrimal bezlar ta'sirlanadi, ammo artrit kuzatilmaydi.