Люминис Сантори
Уйа
Иван Брызгалов 90 сылыгар
***
Таммахтар
Ардах кэннэ
Күөх окко күлүмнүүр,
Күлүмүрдүүр,
Ып-ыраас,
Хараҕы үөрдэр,
Бытархай эрэ – олус кэрэ!
Улахан Уу оҕото – Таммах!
Тарбахтаргын киэргэтиэ,
Күндү таастааҕар кылабачыгас -
Арылхай!
Күн сардаҥатын иҥэриэ,
Эргиччи кустугу ыһан:
Билбиккин-көрбүккүн – таай!
Көрбөтөххун-истибэтэххин – ай!
Миэхэҕэ илиигин уунан,
Итэҕэл үөскээтэ сүрэхпэр.
Тапталы көрсүбүт иэйиибэр,
Махтал дьоммор-сэргэбэр,
Тулалыыр эйгэбэр.
Таммахтар,
Дууһабын сырдатаҕыт. -
Сарсыҥҥы күммүт үүнүө!
Эрэли бэлэхтээбит -
Дьиримниир,
Алмаас Уу оҕуруо.
Таммахтар,
Арыаллыы аргыстаһан -
Күүтэр өссө уһун айан.
Кэрэни кэрэхсээтим
Инникигэ хардыылаан,
Дабайан.
Таммахтарга анабыл
***
Киһи буолар – диэн дьол!
Киһи буолар – үчүгэйиэн!
Бу баар – күннээх суол!
Бу баар – сырдык иэйии!
Түүнү ааһан сарсыарда уһуктуу,
Хаар анныттан ньургуһун быгара,
Хомолтону туораабыт үөрүү,
Сүрэх ыарыттан – өрөгөй ырыаҕа.
Киһи буолар – бу дьолун!
Киһилии олоххо үктэнэн,
Аҥардас тыынаргар – махтал!
Аҥардас бааргар – тускул!
***
Хомойуу. Сонньуйуу…
Бырааһынньыктар кэмигэр ити өссө эбии кыһыылаах.
Тула өттүгэр үөрүү. Көтүү.
Арай эн искэр: мунчаарбыт бөрө улуйар.
Ити кыыһыра олорон,
Хоьоон бөҕө тыбыгыраттым.
Уоскуйа сатаан,
Санаарҕабылы "өлөрөн",
Эккирээн ыллым даҕаны,
Хаһыытаан ыллаатым.
Сүрэлбэр үөгүлүүбүн,
Суһуохпун үргүүбүн.
Хайдах да буоллун,
Үҥкүллүүбүн.
Онтон сытан чуумпурабын,
Сылайан-элэйэн сылаанньыйабын.
Дьон түбүгүрэр түбүктэрин өйдөөбөппүн.
Кутум биһигэр саһан бээйдэнэн манньыйабын
***
Булгуччулаах
Билиэхтээх үрдүнэн билбэт баар,
Ирдиир үрдүнэн ирдэммэтэх саһар.
Көрдүүбүт олохтон сөптөөҕү.
Арай булан ылбыппыт – өрдөөҕү.
Сыыһаттан сыыһа үөскүүр,
Алҕастар эбиллэн үксүүллэр.
Хайдах, туох буолуохтааҕын
Түөкүннээн эрэ куолулуубут.
Ол түһээн көрбүппүт ду?
Орто кээмэйтэн халыйбат дойдуну.
Биитэр толоро сатыыбыт
Туората суох моһуону.
Эбэтэр батараары сорунабыт бүтэйдии буолбуту.
***
Куттаммат.
Алдьаммыт сиэркилэ5э чугаьаан,
Уоскуйбут сирэйин одуулаан,
Тарбахтарын тебетунэн
Хампы барбыты таарыйан.
Атын эбитэ буоллар.
Ону атын буолбатах.
Ким эрэ тулуйбатах…
Ецейен турар бу харах.
Оло5ун кинигэтин арыйан.
Тыалга тэлэбириир тацаьа,
Истигэнэ суох батта5а,
Мантан барыан ба5арар бада5а,
Да ону истибэт ата5а.
Онон дейен турда5а
Кулугуттэн кылбаарыйан.
Мин кинини ейдуубун.
Ол эрэн.
Бу сиргэ дьон куолутугар
Бук эрэн.
Туойан тахсаллара биир:
Бэйэ5эр эрэн!
Сылайбытым даа онтон,
Куус эстэн!
Ону-маны лахсыйан.
Сыппыта сиргэ сынньанан,
Тула кете турар дьай аннынан,
Сурэ5э анньар бааьыран,
Ытаабат ону аьынан,
Билбитэ ыраатта,
Сыранан:
Буолааччы,
Буолуо5а -
Аьарыам.
***
Эйиэхэ анаан
Биир да хоьоону суруйбата5ым…
Ба5ар… буолуо,
Ытаабытым,
Хараастыбытым,
Кэлэйбитим.
Туцнэри хайыьан
Дулэй тааска
Кубулуйбутум.
Эн дьуьуццун хоьуйбата5ым.
Майгыгын да ойуулаабата5ым.
Халлаацца далбаатыы сатаабытым.
Барытыгар бэйэбин буруйдаабытым.
Уонна аны илиигэр куустарбата5ым,
Ба5ар хаьан да5аны
Санаа5ын сыллыппата5ым.
Ейдебулгэр да хаалбата5ым.
Таах…
Кураанахха эрэ
Харбыалаахтабытым.
Эн да мин туспар кыьаллыбата5ын.
Биир курус киэьээ ахтыбата5ын.
Хайдах олорорбун билбэтэ5ин.
Букатын
Туохпар да итэ5эйбэтэ5ин.
Дьэ, буолар эбит олоххо олуона:
Тапталтан киэр хайыспыт келуенэ.
Тугу да уескэппэт керсуьуу.
Таах…
Буолар буолбаты кеьутуу
***
Биьиги
Сааьыра барбыт дьон
Учугэйи эрэ саба5алыыбыт,
Сырдыкка эрэ тардыьабыт.
Кэнникибит -
Уьаан иьэр,
Инникибит -
Кылгаан истэ5э.
Ол иьин, ба5ар,
Талаьыы баар буолла
Куускэтик
Эйэ5э,
Кэрэ5э.
Таптал еруьунэн
Олохпут таьа5аьын
Ереьелеен
Оргууй а5ай устуох -
Ба5а санаа.
Туох баар куьа5аны
Киэр кыйдаан,
Ситиьиилэрбитин,
Уеруулэрбитин
Чемехтуех -
Дабайдын
Ыра санаа.
***
Орто дойдуга олорор учугэйиэн!
Бу хаар туьэрэ,
Бу кун тыгара.
Дьон быыьыгар
Киьи буолан сылдьарын -
Суп-судурдгутук,
Ол эрэн – олус да кэрэ!
Мин биири этиим дуу,
До5оттоор:
Анараа дойду
Дьицнээхтии баар эбит.
Ол буспатах балык миинин курдук сиргэ
Туох да эйиигин
уердубэт-кетуппэт эбит.
Туул дуу илэ дуу:
Буккуллуу.
Санаалар ирицэ буолаллар.
Биир кэм уен сыыгыныырын
тыаьын курдук
Кутун-сурун ытыллар.
Туох барыта -
Тацнары туппут,
Тиэриллэн
Эриэнэ кыйманныыр.
Анараа дойду
Дьэ чугас баарын
Орто дойдуттаан
Туора хаампыкка
Бэйэтин кердерер.
Тубэьимэ дуу
Итинник "суоллардаах суолларга".
Мин этиэм эйиэхэ:
Орто дойду – баар
Дьон дьиэлээх дьиэтэ,
Уйалаах дьоллоох уйата.
***
Кэрэл
Инникитигэр турар – Кэрэ,
Кэнниттэн ейуур – Эрэл.
Тахсан кэлбитэ – Кэрэл!
Сыл-хонук ааста.
Аат атыннык ааттанна.
Уол о5о5о – эрэлбит,
Кыыс кэрэтэ – кэрэ5э.
Куйаар ааты ицэрбит.
Мааны буолбут эгэлгэ.
Хоту дойду хорсуна
Быстыбат мындыр ейдееххун.
Билбитин эн Айыы-Сиэни,
Таайбытын биир бэрэсидиэни.
Эн Байаар! – диэбитин.
Кэьии туппутунан киирбитин.
Быстахха былдьаммата5ын.
Дьоццун-сэргэ5ин санаабытын.
Кербуеччу белеьуек
Туойбутун дьахтар-бэйиэти.
Отон о5оттон дьулуьан
Сиринэн-дуолунан кеппутун элиэтии.
Ньургуьуннаах суругу
Сурэххэр укта сылдьыбытын.
Сахабыт сирин кэрэтин
Куруук айхаллаан кэлбитин.
Тапталтан кынаттанан
Элбэх хоьоону тиспитин,
Мацнайгыны – аан мацнай,
Хойууккуну – хойуутаан
Олох минньигэьин, аьыытын билбитин.
Иван Мигалкинца анабыл
***
Тирии нецуе уцуох кестер,
Уцуох нецуе силии дьалкыйар.
Мин ис испин билэ
Сатыан дуо?..
Биитэр
Харацаттан уолуйан
Киэр хайыьан куотуон?..
Ол хараца
Тымырдарым устунан
Сууругурэ устар.
Сурэ5им дуцур тыаьыгар
Дулэй дуорааны ицэрэр.
Таптыан дуо ити
Абаккалаах сур со5отох берену?
Тыцырахтарынан дэлби хаспыт
Иччитийбит тымныы хороонун.
Истиий, ейдее. Кердеьебун.
Ити эмиэ мин дьиц чахчым.
Бу ыраас, эйэ5эс бэйэм
Тиэри тутуллубут дьуьунум.
